Tagi:
- ochrona przyrody, w polsce, ochrona przyrody środowiska, ekologia, ochrona środowiska
Zarys historii ochrony przyrody w Polsce
Tradycje ochrony przyrody w Polsce sięgają początku XI wieku, kiedy to król Bolesław Chrobry zakazał polowania na bobry, biorąc pod ochronę także miejsca ich zamieszkania, czyli żeremia. W 1347 r. król Kazimierz Wielki w wydanym Statucie wiślickim sformułował pierwsze podstawy prawne ochrony zasobów leśnych. Zabroniono w nim i in. kradzieży drewna z lasów, wycinania "drzew z pszczołami", czyli barci, oraz wzniecania pożarów w lasach. Duże znaczenie dla ochrony drzew miało wprowadzenie przez króla Władysława Jagiełłę zakazu wycinania cisa. Przepis ten znalazł się w Statucie wareckim wydanym w latach 1420 i 1423. Oprócz kar za szkody spowodowane wzniecaniem ognia wprowadzono tam kary za chwytanie i przywłaszczanie większych zwierząt oraz ustanowiono okres ochronny w polowaniach na zwierzynę. Za panowania króla Zygmunta Starego, w wydanym w 1523 r. Statucie litewskim, wprowadzono ochronę rzadkich, zagrożonych lub wymierających zwierząt łownych, do których zaliczono żubra B('son bonasus, tura Boś primigenius, bobra, sokoła Falco peregrinus i łabędzia Cygnus olor. W 1597 r. król Zygmunt III Waza osobnym rozkazem zaostrzył rygory polowań na tura w celu uchronienia tego gatunku przed zagładą. Mimo królewskiej troski ostatni okaz zginął z rąk myśliwych w Puszczy Jaktorowskiej w 1627 r.
W XVIII i XIX w. rozwinęła się praktyka inwentaryzacji zabytków przyrodniczych. W inwentaryzacji oprócz sędziwych drzew uwzględniano także obiekty przyrody nieożywionej, jak np. głazy narzutowe, interesujące formy skalne, wodospady i inne osobliwości natury. W działalności tej dużą rolę odegrał niemiecki przyrodnik, geograf i podróżnik Aleksander Humboldt, uważany za ojca nowoczesnej ochrony przyrody (pojęcie pomnika przyrody pochodzi od niego). Z czasem inwentaryzacja osobliwości przyrodniczych przerodziła się w ochronę rezerwatową, której celem było zachowanie nie tylko rozproszonych pomników przyrody, lecz także większych obszarów, cennych pod względem przyrodniczym. Na ziemiach polskich najwcześniej, bo w 1827 r. wprowadzono ochronę stanowiska cisa pospolitego, obecnie znajdującego się w granicach rezerwatu "Cisy Staropolskie im. L. Wyczółkowskiego". Natomiast pierwszym ustanowionym rezerwatem przyrody była "Pamiątka Pieniacka" objęta ochroną w 1886 r. przez hrabiego W. Dzieduszyckiego, właściciela majątku w Pieniakach na Podolu. Na obszarze Polski w obecnych granicach najstarszym rezerwałem jest "Barnowiec" utworzony w 1903 r. przez hrabiego A. Stadnickiego na należących do niego obszarach leśnych w Nawojowej.
Na gruncie ochrony rezerwatowej narodziła się idea parku narodowego. Pierwszym tego rodzaju obiektem chronionym był park narodowy Yellowstone (Stany Zjednoczone) utworzony w 1872 r. Kilkanaście lat później w Polsce podjęto próby utworzenia parku narodowego w Tatrach. Jednak skomplikowane stosunki własnościowe uniemożliwiły realizację tych planów. Realną szansę ochrony miały pierwotne lasy w centralnej części Puszczy Białowieskiej, gdzie w 1921 r. ustanowiono duży rezerwat przyrody, który 11 lat później przekształcono w Białowieski Park Narodowy - pierwszy tego rodzaju obszar chroniony w Polsce. Z czasem parki narodowe i rezerwaty przyrody stały się główną formą ochrony dziedzictwa przyrody żywej i nieożywionej, mimo, że pojawiły się później jeszcze nowe formy wprowadzone do praktyki na podstawie przepisów międzynarodowych i ustawodawstwa lokalnego.